Месца, якое трэба наведаць
Нядаўна я праводзіла апытанне сярод дзесяцікласнікаў, як яны плануюць правесці сваё апошняе «дзіцячае» лета. Многія адказалі, што збіраюцца паехаць за мяжу. Прычым не на моры, а проста павандраваць. Тады я задумалася: а няўжо ў Беларусі няма ніякіх славутасцяў? Чаму ўсіх так цягне за мяжу, калі яны не абыйшлі свой родны край?
Сама я наведала шмат беларускіх славутасцяў, аднак больш за ўсё мяне ўразіў Гальшанскі замак (Ашмянскі раён Гродзенскай вобласці). Калісьці даўно ён быў рэзідэнцыяй роду Сапегаў. Цяпер замак захаваўся толькі на траціну, але якія дзіўныя таямніцы захоўваюць у сабе яго руіны! Цёмна-чырвоныя, захаваўшы праз столькі стагоддзяў подых старажытнасці, яны яшчэ маюць былую веліч і прыгажосць, якія так ўражваюць турыстаў. Да нашых дзён часткова захаваліся дзве кутнія вежы, паўночна-заходні і паўночна-заходні корпуса палаца. Ёсць і прыкметныя руіны капліцы, першапачаткова ўмураваныя ў супрацьлеглы корпус.
На жаль, існуе пагроза страты гэтага непаўторнага замка. Некалькі гадоў таму абрынулася і была разабрана на цэглу адна са сцен замка. Турботу выклікае і складанасць правядзення экскурсій па замку ў яго цяперашнім стане. Таму надзвычай важна звярнуць увагу на гэты помнік культуры не толькі ўладам, але і ўсім беларусам.
Гісторыя старога Гальшанскага замка захоўвае трагічную гісторыю кахання. Калісьці даўно бязродны малады чалавек Грыміслаў Валюжыніч палюбіў шляхецкую князёўну Ганну-Гардзіславу Гальшанскую. Дзяўчына адказала ўзаемнасцю, але пра іх тайныя сустрэчы даведаўся бацька князёўны — горды і помсны магнат. Асновы сярэдніх стагоддзяў прадпісвалі строга выконваць радавы гонар. І жорсткі бацька загадаў замураваць юнака ў адной са сцен замка. З тых часоў да нашых дзён па галерэях і падвалах замка ходзіць цень сумнага Чорнага Манаха (так празвалі яго мясцовыя жыхары), наводзячы жах на выпадковых мінакоў. Як сцвярджаюць відавочцы, прывід рэгулярна з’яўляецца ў месяцовыя ночы каля разбураных сцен замка, ахоўваючы іх ад няпрошаных гасцей.
Дарэчы, заснаванне Гальшан звязваюць з легендарным Гольша і адносяць да 1280. Згодна з «Хронікай Быхаўца», «… чацвёрты брат вялікага князя Нарымунда, Гольша, перайшоў раку Вілію і знайшоў гару прыгожую паміж гарамі, і стварыў горад, і назваў сваім імем Гальшаны».
Сёння ва ўсім свеце незвычайна папулярная ідэя стварэння экамузеяў — музеяў пад адкрытым небам, дзе захавана або адноўлена натуральная гістарычнае асяроддзе. У гэтым сэнсе Гальшаны — ідэальная «кропка» для адлюстравання традыцый беларускага мястэчка. Тут на невялікай тэрыторыі засяроджана мноства аб’ектаў, цікавых з гістарычнага, архітэктурнага і турыстычнага пунктаў гледжання: замак, касцёл, манастыр, царква, капліца, гарадзішча, гандлёвыя рады, жылая забудова, адміністрацыйны будынак гміны, вадзяны млын. Я лічу, што асаблівасць Гальшан ў тым, што тут прысутнічае натуральнасць, штучнасць, рука сучаснасці.
На мой погляд, Гальшаны нельга параўноўваць ні з адным беларускім мястэчкам. Гэты маленькі свет, наскрозь прасякнуты легендамі, стаў натхненнем для творчасці Уладзіміра Караткевіча. Яго знакаміты гістарычны раман-дэтэктыў «Чорны замак Альшанскі», перакладзены на некалькі моў, разнёс таямнічую славу Гальшан па свеце. У час, калі журналісцкае слова набыло такую ўплывовую сілу, варта пастаянна ў СМІ звяртацца да сваіх каранёў, заклікаючы захаваць для нашчадкаў тыя скарбы і каштоўнасці, што ствараюць нашу адметнасць, самабытнасць, як нацыі. Я вельмі хачу ў будучым мець магчымасць асвятляць культуру і гісторыю нашай краіны. Хачу, каб кожны беларус зразумеў, што пачынаць пазнаваць свет трэба з роднай зямлі. Зазірніце ў кожны куточак нашай Радзімы і вы здівіцеся, колькі багацця схавана ў звычайных на першы погляд мясцінах. Дык пачніце падарожжа з Беларусі!