Пісьменніца Людміла Рублеўская: «Літаратура выбрала мяне сама»

Цяжка ўявіць сучасную беларускую літаратуру без адного з самых папуляных, запатрабаваных, а галоўнае, незвычайных і па-сапраўднаму захапляльных  аўтараў–вядомай пісьменніцы, паэткі, даследчыцы і журналіста Людмілы Рублеўскай. З  вялікім ажыятажам яе кнігі раскупаюцца па кнігарнях і чытаюцца усімі пакаленнямі.  Ад “ Прыгод мышкі Пік-Пік” да незвычайных  авантур з Пранцішам Вырвічам. Пісьменніца змагла стварыць  выключны вобраз беларускага рамантычнага героя  і далучыць грамадства да гісторыі краіны.  І вось, сустрэўшыся з ёй, я вырашыла больш падрабязна даведацца пра працэс творчасці аўтара.

– Як вядома, перашапачаткова вы маеце архітэктурную адукацыю. А якім чынам адбыўся ваш пераход ад архітэктуры да  літаратуры?

– Перш за ўсё, справа ў тым, што літаратура– гэта не прафессія, і яе не выбіраюць. З майго пункту гледжання, нельга сказаць сабе, што я буду пісьменнікам  ці паэтам.  Ім трэба нарадзіцца. Для гэтага неабходна  асабліва мысліць і ўспрымаць свет. Таму я ніколі не выбірала прафесію пісьменніка, яна заўсёды было са мной. І рана ці позна, пісьменніцтва паглынула мяне цалкам. А на конт парфесіі, каго заўгодна з пісьменнікаў вазьміце: хоць класікаў, хоць нобелеўскіх лаўрэатаў – усе яны маюць самыя розныя прафесіі: эканамісты, настаўнікі, дактары, у лепшым выпадку журналісты, як, напраклад,  Хэмінгуэй.

А архітэктура –гэта быў проста этап майго жыцця, калі мне трэба было пасля школы выбраць найбольш творчую прафесію. Шмат  часу  я вагалася паміж мастацкай вучэльняй і архітэктурна-будаўнічым тэхнікумам. І  выбрала апошні, бо мяне напалохалі, што пасля мастацкай вучэльні я буду маляваць  налепкі  для  пачак пад запалкі. Гэта мяне амаль забіла, бо я  перфекцыяніст і  хачу ва ўсім,  чым  займаюся дасягаць самай магчымай для мяне мяжы, і, нават, крыху  далей. Таму архітэктура была для мяне дастаткова нейтральным  заняткам.  Пасля тэхнікума я нават працавала два гады на заводзе, дзе займалася афармленнем працоўных інтэр’ераў.  Там я  праэктавала нейкія вітражы, малюнкі для укладкі  плітак, і нават, шафы(смяецца).  Ну, а пасля гэтага я паступіла ў  літаратурны інстытут імя Максіма Горкага ў Маскве. Але, нават, калі б  я не паступіла, я б усё адно пісала, для мяне гэта ,нават, не абмяркоўвалася.  Таму што тое, што  пісалася, я вельмі доўга нікуды непаказвала,  не аддавала, не  друкавалася. Але неяк так склаўся лес, што ў літаратуру я ўсе ж трапіла.  Як вынік – літаратура выбрала мяне сама.

– Наступнае, чым хацелася б пацікавіцца, гэта пытанне пераходу з  адной мовы, на  другую, і  з лірычных жанраў у эпічныя. Бо як вядома, пачыналі вы з рускамоўных вершаў, а зараз людзі з захапленнем чытаюць вашыя беларускамоўныя раманы.

–Па-першае, пісала я адразу на дзвюх мовах. Чаму на рускай, зразумела, бо я была дзіця асфальту і беларускай мовы не чула, ніхто ў сям’і па-беларуску не размаўляў. Але ў мяне было вялікае жаданне працаваць для культуры свайго народу.  На пачатку ўвогуле  было невялікае непаразуменне, чаму ўсе гэтую культуру маюць, для усіх яна галоўная і сама важная, акрамя беларусаў. Я чытала Уладзіміра Караткевіча, Максіма Багдановіча, маімі улюбённымі кнігамі сталі прыгоды Мюнхаўзена і Гулівера ў  беларускамоўным перакладзе. Я гэта тлумачу тым, што тады быў кніжны дзэфіцыт, а беларускамоўныя выданні было лягчэй здабыць. Але пасля гэтага беларуская мова стала мовай маёй душы, майго сэрца. Па-сапраўднаму роднай.  Але перайшла я на яе не адразу, а з цяжкасцямі, і  ,напэўна, таму што не было элементарнай моўнай практыкі.

І вось, адразу была паэзія, разам з гэтым я пісала апавяданні, але мне падавалася, што гэта не будзе значнай часткай маёй творчасці. Пасля я пачала пісаць драматычныя паэмы, казкі для дзяцей. Бо, як нарадзілася мая дачка,  я расказвала ёй казкі пра мышку Пік-Пік, што жыве ў нашай кватэры. І з часам гэта перайшло ў асобны праект “ Прыгоды мышкі Пік-Пік”. І, напэўна, менавіта з гэтых казак і пачаўся празаічны этап маёй творчасці. Пасля былі імпрэсіі, і вось з цягам часу проза стала маёй асноўнай літаратурнай  дзейнасцю.

Яшчэ, мне падаецца, справа ў тым, што проза і паэзія прыходзяць па-рознаму. Нават па  розных каналах,  і я гэта адчуваю. Каб пісаць прозу ці паэзію трэба на іх настроіцца. Для паэзіі трэба гранічная канцэнтрацыя, гранічнае адасабленне ад свету. А калі я пайшла ў журналістыку, дзе трэба было вельмі шмат працаваць, на гэта заставалася ўсё менш маральных сіл. Чаму не часу, бо я ніколі наконт гэтага не замарочвалася. Пісаць я магу дзе і калі заўгодна. Нават ноччу, калі трэба.  Проза ж дае магчымасць стварыць той  рэальны свет, у які можна зайсці і зачыніць за сабой дзверы. Таму ўсе гэтыя раманы і аповесці сталі для мяне сапраўднай эміграцыяй. Трывучай маральнай эміграцыяй, дзе не было ніякай  цензуры. Толькі я, і той свет, які  я ствараю. Я гаварыла і гавару, што думаю, не звяртаючы ўвагі на тое, як гэта будзе ўспрынята іншымі і што мне за гэта будзе.

— А ці быў у вас пісьменнік, якога вы лічылі б за настаўніка, ці да якога  калісьці хацелі быць падобнай?

-Каб свядома быць да кагосьці падобным, гэтага не было. Мне  ўвогуле падаецца гэта крывым шляхам у літаратуру. Канешне, не без знешняга ўплыву. Але хутчэй гэта проста пошук арыеціраў. Напэўна, гэта нават не перайманне, а светапогляднае і жанравае арыенціраванне.У маім выпадку тым самым арыенцірам стаў Уладзімір Караткевіч. Атмасфера яго творчасці, рыцарская Беларусь, якую ён стварыў, мяне вельмі захапіла на той час, і не адпускае дасюль. Я проста працягваю тое, што ствараў ён, але, як я спадзяюся, па-свойму. Жадання пераймаць не было.

-Вы для сябе, ў першую чаргу, паэтэса ці празаік?

-А я ўжо не адрозніваю. Але, як я заўсёды кажу, калі празаікам можна стаць, бо вялікая частка залежыць ад рамяства, то паэтам стаць нельга. Паэтычнае мысленне выхаваць немагчыма. Канешне, можна навучыцца рыфмаваць, можна навучыцца фальсіфікатарству, але  каб бачыць свет, як паэт, з гэтым трэба нарадзіцца.  Але таксама гэтага немагчыма пазбавіцца, што час ад часу аднімае камфорт. Аднак паэткай я буду, нават, тады, калі зусім перастану пісаць вершы.

— Апошнім часам у вас выйшла адразу некалькі кніг. Як, напрыклад, чацвёртая частка “Авантур Пранціша Варвіча” і “ Дагератып” . Якім чынам у вас атрымліваецца выдаваць некалькі кніг адначасова? Ці пісаліся яны паралельна?

— Насамрэч гэта ілюзія. Таму што зараз кнігі выдаюцца з вялікімі цяжкасцямі. Ніколі ў мяне не было так, каб я напісала і адразу выдала кніжку. Пакуль выйшла першая кніга з цыкла “Авантуры Пранціша Вырвіча” прайшло некалькі гадоў. За час, які кніга ляжала ў выдавецтве, я паспела напісаць яшчэ дзве. І ,калі выйшла першая частка, гэта была ўжо  фактычна трылогія. І пасля кожны год выходзіла па кнізе. Ну а пасля, адпаведна, выйшла  і чацвертая. “Дагератып” таксама не адразу ўбачыў свет у выглядзе кнігі. Преад гэтым  ён быў надрукаваны ў часопісе “Дзеяслоў”, недзе паміж трэцяй і чацвертай часткамі Вырвіча. Таму, не. Я не валодаю здольнасцю пісаць некалькі кніг паралельна. Хопіць таго, што я адначасова займаюся літаратурай і журналіцай дзейнасцю. Бо над кожным сваім творам я працую вельмі шчыльна, і на кожны раман адводзіцца не менш году .

— Адкуль у вашай літаратуры ўзнік такі  літаратурны прыём, як сувязь розных часоў?

— Я дакладна ўпэўнілася, што гэта фішка  усёй сучаснай літаратуры. Цяперашняга літаратурнага працэсу. Калі я гэта ўводзіла, я не арыентавалася ні на каго, насамрэч. Яно узнікла нібыта  аднекуль з падсвядомасці, ці можа нешта сучаснае чытала, але ўзнікла гэта нейкім натуральным чынам. Яшчэ да рамана “ Золота забытых магіл”, які я  так і называла-паралельны раман.  Але яшчэ ў апавяданях я рабіла невялікія экскурсы ў розныя эпохі. Мне так цікава! Я не бачу ў гэтым ніякай штучнасці, ці нават прыёму. Проста так атрымліваецца. Як, напрыклад, хтосьці піша ямбам, а хтосьці амфбрахіем. А я пішу так.

— А які  са сваіх твораў вы лічыце самым выключным?

—Укладваешся ва ўсё. Але, напэўна, самы эмацыйна стратны для мяне быў раман  “Забіць нягодніка, або гульня ў Альбарутэнію”. Там, большы час я проста хварэла, калі пісала. Было фізічна цяжка, бо тэма сталінскіх рэпрэсіяў… тады для мяне гэта быў першы грунтоўны зварот у мастацкай прозе, і ўсё што было ў рамане я  пражывала. Усё  гэта пісалася на аснове  рэальных дакументаў. Але цяпер вельмі часта чую ад дюдзей, якія чыталі ці чытаюць яго, што ў іх быў аж ком ў горле, калі яны чыталі. Тады ўжо думаю:” Так! Атрымалася!”. Але ёсць частка людзей, якія гэта проста не ўспрымаюць, і то таксама нармалёва. Бо там, дзе эмоцыі зашкальваюць,  натуральна, трэба,  каб гэта проста супадала. Ну а так, як я ўжо аднойчы прызналася, у кожным рамане ёсць герой, у якога я шчыра закаханая. Больш за ўсё ў мяне атрымалася пабыць у свеце Пранціша Вырвіча і Баўтрамея Лёдніка. Пасля такіх доўгіх авантур, мне было вельмі страшна пакідаць іх, бо там мне было сапраўды класна.

— Цікава,а калі вы зразумелі,што вы сапраўдная пісьменніца?

— Тут заўсёды павінна быць  такое цікавае спалучэнне. У глыбіні душы творчы чалавек павінен быць упэўнены у сваёй выключнаці, эксклюзіўнасці і непаўторнасці, бо іначай нічога не створыш. Але разам з гэтым, павіна быць гэтае самаедства і перфекцыянізм. Бо калі ты не будзеш сябе ўвесь час ламаць і казаць, што усё пустое, што ты там напісаў, таксама нічога не будзе. Для мяне назвацца пісьменікам было не тое, каб не сціпла, а ўвогуле, тады назвацца член саюза пісьменнікаў было тое самае, што членам Кампартыі. У Савецкім Саюзе ў пісьменнікаў было шмат афіцыёзу, які я ненавіджу ва ўсіх яго праяўленнях. Так, за гэта было шмат бонусаў,  але за якія ты павінен быў расплочвацца падкантрольнасцю.У мяне быў унутраны бар’ер назваць сябе пісьменнікам, ці паэтам. Напэўна, толькі калі усе пачалі мяне так называць, я пагадзілася, што, ну напэўна, раз усе гавораць, то, мабыць, і на самой справе так.